http://city-mag.weebly.com/eta-taurhoepsilonlambda942-pintildeata.htmlΗ τρελή piñata | Ιανουάριος - Φεβρουάριος
Παραμύθια για μικρούς και για μεγάλους! [Α'Μέρος]
Όταν ακούμε παραμύθι, στο μυαλό μας έρχονται εικόνες ζεστές με παππούδες και γιαγιάδες δίπλα στο αναμμένο τζάκι να αφηγούνται ιστορίες σε παιδιά που ακούνε απορροφημένα, ενώ τα κάστανα σκάνε στη φωτιά. Μπορεί να ήταν γνωστά κλασικά παραμύθια, τοπικά, αυτοσχέδια της στιγμής ή προσωπικές ιστορίες. Αυτά μπόλιαζαν τη σκέψη των παιδιών και, πέραν του να κάνουν συναρπαστικές τις, σε άλλη περίπτωση, βαρετές χειμωνιάτικες βραδιές, ύφαιναν το αφηγηματικό νήμα της από γενιάς σε γενιά διάδοση ιστοριών. Πώς, όμως, φτιάχτηκαν τα πρώτα παραμύθια και ποιες ανάγκες οδήγησαν σε αυτό;
Ένα από τα αγαπημένα μου μαθήματα στο Πανεπιστήμιο στον τομέα της Λαογραφίας αφορούσε το παραμύθι. Εκεί αναλύσαμε τις λειτουργίες που όρισε και ταξινόμησε ο Ρώσος εθνολόγος Βλαντιμίρ Προπ για το μαγικό παραμύθι και ασχοληθήκαμε με τα λαϊκά παραμύθια και τους μύθους. Οι ρίζες του παραμυθιού προέρχονται από τους μύθους, που έχασαν την προηγούμενή τους σημασία και λειτουργική αξία του περιεχομένου τους. Οι μύθοι έβγαιναν από το λαό ήδη από τις πρωτόγονες κοινωνίες. Ήταν μία πρώιμη απόπειρα ερμηνείας του κόσμου. Μία προσπάθεια εξήγησης των φυσικών φαινομένων και άλλων προβληματισμών. Οι σοφοί των διάφορων φυλών τούς περνούσαν από γενιά σε γενιά σαν πολιτισμική κληρονομιά και γίνονταν κτήμα όλης της φυλής. Αργότερα, επικράτησαν η λογική, η επιστήμη και η λογική στην επιστήμη. Ο άνθρωπος σταμάτησε να πιστεύει στο φανταστικό. Ξέπεσαν οι μύθοι σε παραμύθια, που αμέσως μετά το Μεσαίωνα προορίζονταν για τα παιδιά των ανώτερων κοινωνικών τάξεων και τους ενήλικες των κατώτερων τάξεων. Συχνά αυτές συνδέονταν με σχέσεις παραμάνας, τροφού ‒ παιδιού, μεταδιδόμενα και έτσι. Επίσης η συλλογή και η καταγραφή τους, όπως συνέβη από τους αδελφούς Γκριμ, τα διέδωσαν σε ευρύτερους κύκλους, ενώ η γραφή καινούριων παραμυθιών άνοιξε, πλέον, ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία τους. Συνέχισε, όμως, το παραμύθι να αποτελεί κάτι σαν αίτημα για το λαό. Είναι αφαιρετικό και απουσία λεπτομερών περιγραφών αφήνει όλο το περιθώριο στη φαντασία ενός ανθρώπου, μικρού ή μεγάλου, να αναπτυχθεί. Έγινε κοινωνική πρόταση του λαού μεταφέροντας όλη τη φιλοσοφία, τις αξίες και τις ανάγκες μίας μερίδας πληθυσμού που δεν είχε ακόμα ενεργοποιημένη πολιτική συνείδηση.
Τα παραμύθια γαληνεύουν, προδιαθέτουν θετικά και συνειρμικά φέρνουν στο μυαλό παιδικές μνήμες στους μεγάλους, ενώ δημιουργούν ένα κλίμα προσφερόμενο για αμέτρητες φαντασιακές διαδρομές και συναισθηματικούς συσχετισμούς. Γίνονται τελικά ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη μετάδοση μηνυμάτων καλλιεργώντας μία ατμόσφαιρα θετική, ονειρική και σουρεαλιστική μέσα στην οποία ο ακροατής παλιότερα και ο θεατής ή ο αναγνώστης επιπλέον σήμερα γίνονται πιο δεκτικοί. Το μαγικό παραμύθι, όμως, πάνω στο οποίο εφαρμόστηκε η μέθοδος ανάλυσης του Βλαντιμίρ Προπ αφορά παραμύθια με υπερβατικούς ήρωες, οι οποίοι διαθέτουν υπερφυσικές ικανότητες, ενώ οι διαστάσεις χώρος και χρόνος είναι σχετικές. Σε ένα από τα επόμενα ένθετα θα αναφερθούμε σε κλασικά παραμύθια, όπως είναι η «Κοκκινοσκουφίτσα», που κρύβουν μέσα τους το σπόρο εξωραϊσμένων πλέον πρακτικών, και αφορμή αυτών θα αναλύσουμε τις τριανταμία λειτουργίες του Προπ, κάνοντας μία απόπειρα εφαρμογής τους βάσει παραδειγμάτων.
Η μαγεία στα παραμύθια συνεχίζει να υπάρχει, ακόμα κι αν ο συνδυασμός των βασικών λειτουργιών, όπως είναι η έλλειψη/απουσία που ωθεί τον ήρωα στη δράση, η εντολή/απαγόρευση, τις οποίες οφείλει να υπακούσει και παραβαίνει για την εξέλιξη της πλοκής, ο σύμμαχος/βοηθός και ο εφοδιασμός μαγικού αντικειμένου κτλ., σε όλα τα βήματα μέχρι τη λύση του δράματος γίνεται ανορθόδοξα. Αυτό τουλάχιστον ισχύει, λίγο πολύ, για τα παραμύθια με υπερβατικά στοιχεία. Οι συνδυασμοί είναι αναρίθμητοι, καθώς αυτά δρομολογούνται σε όλο και πιο σύνθετες δημιουργίες διαπλέκοντας τον πραγματικό κόσμο με τον φανταστικό, αλλά τα βασικά στοιχεία της δομής είναι πάντα εκεί. Ακόμα και οι προσθήκες, για παράδειγμα, τα κινητά ή οι υπολογιστές, οι ωραιοποιήσεις ή οι αποσιωπήσεις αποτελούν ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας τους. Σε αντιστοιχία, επομένως, με τους εξωραϊσμούς παλιότερα του ιστορικού τους πυρήνα, όπως ήταν η εγκατάλειψη των παιδιών στο δάσος για τη μύηση και το πέρασμα στην ενηλικίωση, το σημάδεμα, η αλλαγή ονόματος, η πάλη με άγρια ζώα και η νίκη, που μετουσίωνε τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες των ζώων στη δύναμη των παιδιών. Αυτά άλλαξαν και απλοποιήθηκαν σε έναν περίπατο στο δάσος με διαφορετικό κίνητρο στην «Κοκκινοσκουφίτσα», το «Χάνσελ και Γκρέτελ» ή τον «Κοντορεβιθούλη». Στην ταινία οι «300» αυτό υπονοείται όταν στην αρχή ο ήρωας, για να αποδείξει ότι έγινε άντρας, έπρεπε να σκοτώσει το λύκο. Ήταν η μύηση και το πέρασμα στην ενηλικίωση.
Από ένα σημείο και μετά στις νέες εκδοχές παραμυθιών εισχωρούσαν και νεωτερικά στοιχεία, γιατί η κάθε εποχή, περιοχή και γενιά φτιάχνει τα δικά της φέροντας μέσα της την παράδοση των ακουσμάτων της παιδικής ηλικίας. Έτσι ο κόσμος των παραμυθιών εμπλουτίζεται χωρίς να ξεχνά τη ρίζα του, γιατί οι παππούδες και οι γονείς αφηγούνται παραμύθια στα παιδιά. Σήμερα στον Παιδικό και στο σχολείο, επίσης, διδάσκονται ιστορίες ή οι επαγγελματίες παραμυθάδες τις αφηγούνται στο παιδικό θέατρο, μέσω ταινιών, cd, dvd κτλ. Τα παραμύθια, πάντως, φτάνουν στους μικρούς αποδέχτες με όποιο τρόπο, διεγείροντας και γονιμοποιώντας τη φαντασία τους. Κάποιοι θα γίνουν μεγαλώνοντας οι ίδιοι παραμυθάδες, συνεχίζοντας την αλυσίδα. Άλλοι παίζουν ρόλο αφηγητή ‒η αφήγηση εδώ με την ευρύτερη έννοια σε θέατρο, τραγούδι, βιβλίο, εικαστικά κτλ.‒ και άλλοι ακροατή, θεατή, αναγνώστη. Οι ρόλοι ενίοτε αλλάζουν. Τα παραμύθια, πάντως, αποτελούν κομμάτι της ζωής μικρών και μεγάλων και όχι μόνο ως ανάμνηση, αλλά ως ανάγκη. Γιατί, εκτός από το να είναι αφαιρετικά, αφηγούνται ιστορίες αλληγορικά, μεταδίδοντας μηνύματα. Οι ήρωες, εξάλλου, με τους οποίους μικροί και μεγάλοι ταυτίζονται περνούν από δοκιμασίες μέχρι που στο τέλος, αφού έχουν υποστεί απώλειες, έχουν πονέσει, τραυματιστεί ίσως, και εγκαταλειφθεί στη μοναξιά, φτάνουν σε ένα είδος λύτρωσης, κατακτώντας μερικώς τη γνώση και κυρίως την αυτογνωσία. Αυτά τα στοιχεία υπάρχουν λίγο πολύ σε όλες τις παραμυθένιες ιστορίες τις άξιες αναφοράς.
Σε αυτά τα δύο μέρη, λοιπόν, της «τρελής piñata» επέλεξα ταινίες, βιβλία και μουσική, που αφορούν παραμύθια της σύγχρονης εποχής, στα οποία όμως διακρίνονται τα βασικά χαρακτηριστικά των λειτουργιών, ακόμα κι αν δεν είναι οφθαλμοφανή. Τα παραμύθια στις εποχές στερήσεων και δυσκολιών αποκτούν ακόμα πιο μεγάλη σημασία και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις πολλαπλασιασμού τους. Παρακολουθείστε, επομένως, θυμηθείτε, απολαύστε, γνωρίστε και πάρτε ιδέες εμπλουτισμού των δικών σας παραμυθιών. Πάνω απ’ όλα έμπνευση και κίνητρο αποφόρτισης, καθώς η ζωή αποτελεί έτσι κι αλλιώς τη μεγαλύτερη περιπέτεια!
Καλή παραμυθένια αρχή, λοιπόν, για όλους, με ωραίες ταινίες, όμορφα αναγνώσματα και ενδιαφέρουσες ακροάσεις για τη γέννηση δημιουργικών ιδεών!